Theo RAND Corporation, một tổ chức tư vấn của Mỹ chuyên theo dõi ảnh hưởng quân sự của Trung Quốc và Nga ở châu Phi, các PMSC của Trung Quốc đã hoạt động ở 15 quốc gia châu Phi, trong khi Bắc Kinh đã xuất khẩu vũ khí hoặc khí tài cho 17 quốc gia trên lục địa này.

Tại châu Phi, Trung Quốc hiện xếp sau Nga về thị phần vũ khí, nhưng chênh lệch không đáng kể. Các nhà thầu quân sự và an ninh tư nhân của Nga đã giành được hợp đồng ở 31 quốc gia châu Phi. Nga cũng đã xuất khẩu các hệ thống vũ khí sang 14 quốc gia châu Phi, theo dữ liệu do RAND công bố vào cuối tháng 12/2022. Các lô hàng quân sự từ Trung Quốc và Nga đến các nước châu Phi bao gồm máy bay, phương tiện bay không người lái, pháo, xe bọc thép, tên lửa và tàu.

"Xuất khẩu vũ khí là một phương tiện để mở rộng ảnh hưởng", John Parachini, nhà nghiên cứu quốc tế và quốc phòng cấp cao tại RAND, nói. Ông cho biết Trung Quốc cũng có động cơ bán vũ khí để kiếm lợi nhuận và những giao dịch như vậy thường liên quan đến các cuộc đàm phán cấp cao.

"Các nhà lãnh đạo cấp cao của các nước mua vũ khí thường xuyên tham gia vào các giao dịch này. Xuất khẩu vũ khí dẫn đến tiếp xúc với các quan chức cấp cao, từ đó có thể dẫn đến các tương tác ngoại giao và thương mại khác", chuyên gia Parachini nói.

Theo chuyên gia Parachini, các công ty an ninh tư nhân của Trung Quốc chủ yếu cung cấp dịch vụ cho các dự án công nghiệp của Trung Quốc hoạt động ở nước ngoài. Vai trò của họ ở nước ngoài khá khác biệt so với các công ty quân sự tư nhân của Nga như Wagner.

"Cho đến nay, các nhà thầu của Trung Quốc chủ yếu hoạt động không vũ trang và tham gia vào các nhiệm vụ an ninh phòng thủ hơn là các hoạt động quân sự", báo cáo của RAND cho biết.

Theo dữ liệu của Viện Nghiên cứu Hòa bình Quốc tế Stockholm, Nga, Mỹ, Pháp, Đức và Trung Quốc là những nhà cung cấp vũ khí lớn nhất cho châu Phi. Ông Parachini cho biết Nga có mối quan hệ xuất khẩu vũ khí với các nước châu Phi từ thời Liên Xô. Mỹ, Pháp và Đức nổi tiếng về sản xuất thiết bị quốc phòng chất lượng cao và có mối quan hệ chặt chẽ với một số quốc gia do các mối quan hệ lịch sử.

Trong khi đó, Trung Quốc đang tạo ra các phân khúc của riêng nước này tại thị trường châu Phi, chẳng hạn các hệ thống vũ khí và máy bay không người lái. Tương tự Nga, Trung Quốc quảng cáo các hệ thống vũ khí của họ là giải pháp thay thế với chi phí thấp hơn so với vũ khí của các nước phương Tây.

Các nhà quan sát cho rằng Trung Quốc có thể hưởng lợi từ sự gián đoạn do cuộc xung đột ở Ukraine và có thể giành thị phần của Nga ở thị trường bán vũ khí cho châu Phi. Ông Parachini nói rằng các quốc gia trên thế giới có thể do dự hơn trong việc mua vũ khí của Nga do lo ngại các biện pháp trừng phạt hoặc nguy cơ phụ tùng thay thế cho các vũ khí của Nga do xung đột ở Ukraine.

Theo thống kê của Đại học Boston, từ năm 2000-2020, Trung Quốc đã ứng trước 27 khoản vay quốc phòng trị giá 3,5 tỷ USD cho 8 quốc gia châu Phi. Hầu hết trong số này, khoảng 2,1 tỷ USD, đã được ứng trước cho Zambia để mua máy bay, huấn luyện phi công, thiết bị quân sự và xây dựng khu nhà ở cho quân đội và cảnh sát.

 "Trung Quốc xuất khẩu các dịch vụ quân sự và an ninh sang các nước châu Phi để gây ảnh hưởng cũng như bảo vệ lợi ích, các dự án đầu tư và công dân của họ", Ilaria Carrozza, nhà nghiên cứu cấp cao tại Viện Nghiên cứu Hòa bình Oslo, cho biết.