Theo Đại sứ quán Mỹ tại Manila, bài tập chỉ huy sẽ tập trung vào kỹ năng lên phương án và triển khai các hoạt động bảo vệ lãnh thổ và an ninh hàng hải. Việc này diễn ra trong bối cảnh Trung Quốc đang đẩy nhanh tiến trình “làm luật trên biển” khi xây dựng căn cứ nổi ở Biển Đông, ngang nhiên phá vỡ mọi ràng buộc của pháp luật quốc tế khi đảo hóa để “múa tay trong bị”.

Chiến lược “Tây tiến”

Không chỉ các nước trong khu vực, mà nhiều quốc gia trên thế giới cũng đang bày tỏ quan ngại về việc Trung Quốc ngang nhiên đảo hóa tại 6 bãi đá Gạc Ma, Gaven, Chữ Thập, Tư Nghĩa, Su Bi và Châu Viên (nằm trong quần đảo Trường Sa của Việt Nam), nhằm tạo ra “sự đã rồi” mới trên Biển Đông để hợp thức hóa yêu sách “đường lưỡi bò” và thiết lập Vùng nhận diện phòng không (ADIZ) trên Biển Đông, bất chấp sự phản đối của dư luận. Giới phân tích cho rằng, Bắc Kinh đang thúc đẩy chiến lược “Tây tiến” nhằm thực hiện “giấc mộng Trung Hoa” - biến Trung Quốc thành cường quốc trên thế giới, do Tổng bí thư, Chủ tịch nước Trung Quốc Tập Cận Bình đưa ra sau khi lên nắm quyền.

Chủ tịch nước Tập Cận Bình và Thủ tướng Ấn Độ

Theo những bức ảnh đề ngày 13/09 và được các hãng thông tấn nhà nước Trung Quốc công bố cho thấy, hoạt động đảo hóa ở bãi đá Châu Viên (với các máy khử muối, cần trục, máy khoan cùng vật liệu xây dựng) đang diễn ra tương tự với những gì từng xảy ra tại bãi đá Gạc Ma. Hình ảnh vệ tinh do Cơ quan Quốc phòng và Không gian Airbus vừa công bố cho thấy, có sự tiến triển nhanh chóng và thay đổi lớn trong hoạt động xây dựng tại bãi đá Gạc Ma mà Trung Quốc chiếm của Việt Nam từ năm 1988. Đó là sàn bê tông được bao quanh bởi một hòn đảo với diện tích khoảng 100.000m² cùng 2 bến tàu lưu động và 1 cầu cảng ở phía sườn tây bắc. Hoạt động của Bắc Kinh tại Trường Sa là thách thức đối với hiện trạng khu vực khi tạo ra những khu đất rộng lớn có khả năng xây căn cứ quân sự gần với lãnh thổ của các nước khác.

Nhiều chuyên gia cho rằng, động thái này còn nhằm tác động tới vụ kiện của Philippines đối với tuyên bố chủ quyền phi lý của Trung Quốc ở Biển Đông tại Tòa án Trọng tài quốc tế. Bởi với động thái lựa chọn các đảo và bãi đá ngầm trùng với những đặc điểm Philippines đưa ra trong hồ sơ kiện Trung Quốc, Bắc Kinh đang cố tình tạo ra “sự đã rồi” mới khiến tòa không thể xác định được trạng thái ban đầu của những đảo hay bãi đá ngầm kể trên, thậm chí vô hiệu hóa phiên tòa. Mỹ và Nhật Bản rất quan tâm tới các hoạt động đảo hóa của Trung Quốc bởi Washington và Tokyo quan ngại hoạt động này có thể tạo ra những tiền lệ nguy hiểm, cũng như làm gia tăng căng thẳng và đe dọa ổn định trong khu vực.

Ngày 19/09, Tạp chí Quốc phòng Jane’s cho rằng, Bắc Kinh có thể sử dụng Gạc Ma như căn cứ quân sự để tấn công các đảo xung quanh Trường Sa, kiểm soát Biển Đông sau khi đảo hóa bãi đá này. Trung Quốc đã xây dựng một đê chắn sóng bê tông tăng cường xung quanh toàn bộ hòn đảo nhân tạo này. Cũng trong ngày 19/09, học giả Gregory Poling, Trưởng nhóm nghiên cứu Đông Nam Á thuộc Trung tâm Nghiên cứu chiến lược và quốc tế (CSIS) tại Washington cho rằng, việc đảo hóa do Trung Quốc tạo ra ở Biển Đông không có ý nghĩa trước công pháp quốc tế, Bắc Kinh không thể sử dụng chúng để đòi yêu sách vùng đặc quyền kinh tế hay thềm lục địa theo Công ước Liên Hiệp Quốc (LHQ) về Luật Biển năm 1982 (UNCLOS). Giáo sư Christopher Hughes, Trưởng ban Hợp tác Quốc tế tại Trường Kinh tế và Khoa học Chính trị London (LSE) cho rằng, chiến lược biển đảo của Trung Quốc đã bước vào thời kỳ nở rộ trên thực địa và Bắc Kinh sẽ đẩy nhanh tiến trình đảo hóa nhằm thực hiện chiến lược độc chiếm Biển Đông.

Hâm nóng quan hệ

Ngày 20/09, tờ South China Morning Post dẫn lời Chuẩn đô đốc Mỹ Mark Montgomery cho biết, Trung Quốc đã điều một tàu do thám đến vùng biển ngoài khơi đảo Guam để do thám cuộc tập trận Lá chắn quả cảm của Hải quân Mỹ. Trước đó (tháng 7), Trung Quốc cũng từng điều tàu do thám cuộc tập trận Vành đai Thái Bình Dương (RIMPAC) do Mỹ dẫn đầu, diễn ra ở Hawaii. Theo những bức ảnh vệ tinh do Cơ quan Phòng thủ và Không gian Airbus cung cấp, tàu sân bay Liêu Ninh của Trung Quốc vừa được bảo trì tại xưởng đóng tàu Đại Liên và có sự hiện diện của mô hình chiến đấu cơ J-15. Được biết, Bắc Kinh đang đóng tàu sân bay thứ hai và Trung Quốc sẽ sở hữu 4 tàu sân bay thời gian tới.

Tham mưu trưởng Hải quân Mỹ, Đô đốc Jonathan Greenert

Thượng tuần tháng 9, Phó đô đốc Desi Albert Mamahit, người đứng đầu Cơ quan Điều phối An ninh Biển Indonesia đã cảnh báo rằng, tranh chấp lãnh thổ tại Biển Đông là mối đe dọa thực sự và sẽ ảnh hưởng đến nước này. Bởi cho đến nay Trung Quốc vẫn chưa làm rõ những tuyên bố liên quan đến vùng đặc quyền kinh tế của Indonesia và nước này phải chuẩn bị để đối phó với mọi động thái có thể xảy ra. Ngày 17/09, tờ Lenta (Nga) đưa tin, tàu hộ tống đầu tiên thuộc Dự án F2000 mang tên Bung Tomo mà Indonesia mua lại của Brunei đã cập cảng Belavan trên đảo Sumatra. Theo tờ The Jakarta Post, Indonesia đã mua 3 tàu lớp Bung Tomo và 2 chiếc (John Lee và Usman Harun) đến Indonesia ngày 20/09.

Ngày 13/09, nguyệt san The National Interest (Mỹ) dẫn kiến nghị của nhà phân tích Matthew Halex đối với mối đe dọa tên lửa từ Trung Quốc. Theo đó, Mỹ cần đầu tư cho tên lửa phóng ngầm và hệ thống tấn công tầm xa. Việc này diễn ra sau khi tờ Nam Phương đô thị (Trung Quốc) lần đầu tiên công khai tên lửa phòng không FD-2000 với phạm vi bao trùm lớn. Tờ The Fiscal Times (Mỹ) cũng cho rằng, vì sử dụng không hiệu quả hàng trăm tỉ USD cho quân sự nên Mỹ đang thất bại trong cuộc đua vũ trang với Nga và Trung Quốc.

Ngày 19/9, Tân Hoa xã đăng bài của chuyên gia quân sự Trung Quốc Trần Hổ cho rằng, tàu ngầm hạt nhân Mỹ đang uy hiếp Trung Quốc ở Biển Đông sau khi Washington triển khai tàu ngầm hạt nhân USS Michigan lớp Ohio được cải tiến xuất hiện tại biển Hoa Đông, Biển Đông. Mỹ triển khai tàu ngầm hạt nhân ở Châu Á - Thái Bình Dương rõ ràng là nhằm vào Trung Quốc. Cũng trong ngày 19/09, tờ Tin tức bình luận Trung Quốc (Hongkong) dẫn tuyên bố của Thiếu tướng diều hâu đã nghỉ hưu La Viện, hiện là Phó hội trưởng Hội xúc tiến văn hóa chiến lược Trung Quốc khi ông cho rằng, Mỹ và các nước xung quanh đang hình thành "vòng vây ngăn chặn" đối với Trung Quốc; đồng thời kêu gọi Đài Loan bảo vệ cái gọi là “tổ tông để lại”.

Trước đó (17/09), tờ Thời báo Hoàn Cầu cho rằng, Mỹ sẽ tiếp tục bay giám sát khu vực lân cận không phận Trung Quốc và Washington muốn tăng cường theo dõi lực lượng hạt nhân của Bắc Kinh. Được biết, trong thời gian tham dự hội thảo lực lượng trên biển quốc tế lần thứ 21 do Học viện Chiến tranh Hải quân Mỹ tổ chức (từ 16 đến 19/9), Tư lệnh Hải quân Trung Quốc, Đô đốc Ngô Thắng Lợi đã cho rằng, nếu Mỹ không dừng trinh sát, Trung Quốc sẽ không dừng đánh chặn, nhưng Bắc Kinh không muốn tái diễn va chạm máy bay Trung - Mỹ.

Lại đàm phán

Ngoại trưởng Nhật Bản Fumio Kishida đã tới New York (từ 21/09) để tham dự Đại hội đồng LHQ và sẽ có các cuộc gặp riêng rẽ với những người đồng cấp Mỹ, Hàn Quốc… Nhật Bản cũng đang tìm kiếm cơ hội tổ chức hội đàm Ngoại trưởng Nhật - Trung bên lề Đại hội đồng LHQ để tạo dựng môi trường cho cuộc hội đàm cấp cao song phương nhân dịp Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe tới Bắc Kinh tham dự Hội nghị Thượng đỉnh APEC trong tháng 11.

Ngày 19/09, tại thành phố Cairns của Australia, Bộ trưởng Tài chính và Thống đốc Ngân hàng Trung ương của Nhật Bản, Trung Quốc và Hàn Quốc đã nhất trí tăng cường hợp tác kinh tế và tài chính. Đây là cuộc gặp đầu tiên giữa các lãnh đạo tài chính của 3 nước sau hơn 2 năm gián đoạn vì căng thẳng gia tăng trong quan hệ liên quan tới các vấn đề lãnh thổ và lịch sử. Cũng trong ngày 19/09, quan chức ngoại giao cấp cao của Nhật Bản và Hàn Quốc đã thảo luận về khả năng tổ chức hội đàm cấp ngoại trưởng song phương bên lề hội nghị thường niên của Đại hội đồng LHQ tại New York (Mỹ).

Thủ tướng Đức Angela Merkel tiếp Tổng thống Philippines Aquino

Theo Hãng Kyodo, ngày 18/09, Bộ trưởng Quốc phòng Nhật Bản Akinori Eto và Đại sứ Mỹ tại Nhật Bản Caroline Kennedy đã nhất trí hợp tác để giảm gánh nặng đối với tỉnh Okinawa, nơi quân đội Mỹ đặt căn cứ cùng nhiều cơ sở khác. Trước đó (17/09), Chánh Văn phòng Nội các Nhật Bản Yoshihide Suga đã tới Okinawa cùng tuyên bố, Tokyo sẽ chấm dứt hoạt động của căn cứ Futenma trong tháng 02/2019. Đây là lần đầu tiên Nhật Bản công bố thời hạn cụ thể về việc đóng cửa căn cứ quân sự này.

Ngày 20/09, Cục Hải dương quốc gia Trung Quốc cho biết, tàu của Lực lượng bảo vệ bờ biển Trung Quốc (CCG) đã tuần tra trong vùng lãnh hải xung quanh quần đảo Điếu Ngư/Senkaku. Đây là lần đầu tiên tàu Trung Quốc đi vào vùng biển kể trên từ 1/9 và là lần thứ 22 trong năm nay. Trước đó (19/09), tờ Thời báo Hoàn Cầu cho biết, Trung Quốc sắp hạ thủy một tàu chấp pháp trên biển kiểu mới. Căn cứ theo quy tắc đánh số, tàu Hải cảnh 3308 là chiếc thứ 8 lớp 3.000 tấn và sẽ hoạt động tại Biển Đông. Tối 17/09, tàu Hải giám 7008 đã chính thức được đưa vào hoạt động tại biển Hoa Đông.

Ngày 17/09, tờ Yomiuri Shimbun cho hay, Trung Quốc muốn thay đổi chiến thuật trong tranh chấp chủ quyền tại quần đảo Senkaku/Điếu Ngư với Nhật Bản khi tăng cường đưa tàu cá xâm nhập vùng biển này, nhưng giảm số tàu công vụ Trung Quốc xuất hiện tại đây. Theo thống kê, từ đầu năm 2014 đến nay, đã có 207 lượt tàu cá Trung Quốc xâm nhập vùng biển Senkaku/Điếu Ngư, tăng gấp 25 lần so với năm 2011. Để ứng phó tình trạng này, Tokyo sẽ tăng lượng tàu tuần tra cao tốc.

Ủng hộ giải pháp hòa bình

Ngày 19/09, Hãng Press Trust of India cho biết, Trung Quốc bắt đầu rút quân khỏi biên giới giáp Ấn Độ sau vụ xâm nhập trước đó và việc này diễn ra trước khi Tổng bí thư, Chủ tịch nước Tập Cận Bình rời New Delhi, kết thúc chuyến công du tới quốc gia đông dân thứ hai thế giới. Ngày 17/09, New Delhi cho biết, Bắc Kinh đã điều 1.000 lính tiến vào khu vực tranh chấp tại Ladakh trước chuyến thăm Ấn Độ của ông Tập Cận Bình. Tại cuộc họp báo hôm 18/09, Thủ tướng Narendra Modi đã bày tỏ quan ngại với ông Tập Cận Bình về những sự cố đang lặp đi lặp lại dọc biên giới.

Theo giới truyền thông, trong khi ông Tập Cận Bình kết thúc chuyến thăm Ấn Độ (từ 17 đến 19/09), thì một nữ biên tập viên truyền hình nước này bị sa thải vì đọc nhầm tên của người đứng đầu Trung Quốc với số 11 La Mã. Nữ biên tập viên này bị thôi việc sau khi đọc tên ông Tập Cận Bình là "11 Cận Bình" bởi trong tiếng Anh, họ của Tổng bí thư, Chủ tịch nước Trung Quốc được phiên âm là XI. Ông Tập Cận Bình kết thúc chuyến thăm Ấn Độ với cam kết đầu tư 100 tỉ USD, gấp gần 3 lần số tiền Tokyo hứa cung cấp cho Ấn Độ.

Ngày 20/09, Hãng RFI dẫn tuyên bố hôm 20/09 của Thủ tướng Đức Angela Merkel (khi hội đàm với Tổng thống Philippines Benigno Aquino), theo đó Berlin ủng hộ lập trường của Manila - nên giải quyết tranh chấp lãnh thổ một cách hòa bình trước Tòa án Quốc tế. Cũng trong ngày 20/09, Hãng Thông tấn Đài Loan đã dẫn so sánh của Tổng thống Benigno Aquino khi ông cho rằng, nếu phải đấu quyền anh thì mỗi người Philippines phải so găng với 13 người Trung Quốc, còn nếu phải lựa chọn giữa súng đạn và bơ sữa, Manila sẽ lựa chọn bơ sữa. Gần 2 tháng trước (27/07), dân số Philippines đã đạt 100 triệu người và lọt vào danh sách hơn 10 quốc gia có dân số từ 100 triệu người trở lên.

Tối 18/9, tại Viện Quan hệ quốc tế Pháp, Tổng thống Philippines Benino Aquino có buổi nói chuyện xung quanh tranh chấp biển đảo với Trung Quốc và đã gửi đi thông điệp mạnh mẽ về đòi hỏi giải quyết những tranh chấp trên Biển Đông phải dựa trên cơ sở tôn trọng luật pháp quốc tế. Trước đó (15/09), ông Benigno Aquino đã nói với Chủ tịch Ủy ban châu Âu Jose Manuel Barroso rằng, Manila quyết tâm thúc đẩy một giải pháp hòa bình, dựa trên luật pháp để giải quyết các tranh chấp ở Biển Đông. Philippines và Liên minh châu Âu (EU) đã thống nhất trong việc sử dụng UNCLOS để giải quyết tranh chấp ở Biển Đông.

Hồng Thất Công - Tuấn Quỳnh

Theo Petrotimes